Söndürme sistemleri, bir yangının başlangıcında veya büyümeden kontrol altına alınması ve söndürülmesi amacıyla kullanılan aktif yangın güvenliği önlemleridir. Farklı tipte yangınlar ve farklı uygulama alanları için çeşitli söndürme sistemleri bulunmaktadır.
Temel Söndürme Prensipleri:
Yangının oluşması için üç temel unsurun bir arada bulunması gerekir:
- Yanıcı Madde: Yanabilen katı, sıvı veya gaz halindeki maddeler.
- Oksijen (Yakıcı Madde): Genellikle hava içindeki oksijen.
- Isı (Tutuşturucu Kaynak): Yanma reaksiyonunu başlatacak yeterli enerji.
Söndürme sistemleri, bu üç unsurdan birini veya birkaçını ortadan kaldırarak yangını söndürmeyi hedefler. Bu prensipler şunlardır:
- Soğutma: Yanıcı maddenin veya alevlerin sıcaklığını düşürerek yanma reaksiyonunu yavaşlatmak veya durdurmak (genellikle su ile yapılır).
- Boğma: Oksijenin yanıcı madde ile temasını kesmek veya oksijen konsantrasyonunu yanma için yetersiz bir seviyeye düşürmek (karbondioksit, köpük, inert gazlar ile yapılır).
- Yanıcı Maddeyi Ortadan Kaldırma: Yanıcı maddeyi yangın bölgesinden uzaklaştırmak (gaz akışını kesmek gibi).
- Kimyasal Zincirleme Reaksiyonu Kırma: Yanma reaksiyonunun kimyasal olarak engellenmesi (halon alternatifi gazlar, kuru kimyevi tozlar ile yapılır).
Başlıca Söndürme Sistemi Türleri:
Su Bazlı Söndürme Sistemleri:
- Sprinkler Sistemleri: Otomatik olarak devreye giren ve yangın bölgesine su püskürterek soğutma prensibiyle çalışan en yaygın sistemlerden biridir. Farklı risk sınıflarına göre çeşitli sprinkler tipleri bulunur.
- Hidrant Sistemleri: Bina içi ve dışındaki yangın musluklarıdır. İtfaiye ekiplerinin veya eğitilmiş personelin hortumlarla yangına müdahale etmesini sağlar.
- Hortum Makara Sistemleri: Duvara monte edilmiş hortum makaraları ve nozullardan oluşur. Bina sakinlerinin başlangıç yangınlarına müdahale etmesi için tasarlanmıştır.
- Su Sisi Sistemleri (Water Mist): Suyu çok küçük damlacıklar halinde püskürterek hem soğutma hem de boğma etkisi yaratır. Özellikle hassas ekipmanların bulunduğu alanlarda tercih edilir.
- Islak Borulu, Kuru Borulu, Ön Tepkili ve Deluge Sistemler: Sprinkler sistemlerinin farklı uygulama alanlarına göre özelleşmiş tipleridir.
Gazlı Söndürme Sistemleri:
- Karbondioksit (CO2) Sistemleri: Boğma prensibiyle çalışır. İnsan bulunan ortamlarda dikkatli kullanılması gerekir. Elektrik ekipmanları ve yanıcı sıvı yangınlarında etkilidir.
- FM-200 (HFC-227ea) Sistemleri: Halon alternatifi olarak geliştirilmiş, renksiz ve kokusuz bir gazdır. Kimyasal zincirleme reaksiyonunu kırarak söndürme sağlar. İnsan bulunan ortamlarda güvenle kullanılabilir.
- NOVEC 1230 (FK-5-1-12) Sistemleri: Çevre dostu, düşük küresel ısınma potansiyeline sahip bir halon alternatifidir. Soğutma prensibiyle öncelikle etki gösterir.
- İnert Gaz Sistemleri (Azot, Argon, Karbondioksit Karışımları): Oksijen konsantrasyonunu düşürerek boğma prensibiyle çalışırlar. Elektrik ekipmanları ve değerli malzemelerin bulunduğu alanlarda tercih edilir.
Köpüklü Söndürme Sistemleri:
- Yanıcı sıvı yangınlarında (petrol ürünleri, solventler vb.) yüzeyi kapatarak oksijenle teması keser ve soğutma sağlar. Farklı köpük konsantreleri ve uygulama yöntemleri bulunur.
Kuru Kimyevi Tozlu Söndürme Sistemleri:
- Katı, sıvı ve gaz yangınlarında etkili olan çeşitli kimyasal tozların (ABC, BC, D tipi vb.) kullanıldığı sistemlerdir. Toz, alevleri boğarak ve kimyasal reaksiyonu inhibe ederek söndürme sağlar.
Aerosol Söndürme Sistemleri:
- Katı partiküllerden oluşan aerosollerin yangın bölgesine püskürtülerek kimyasal zincirleme reaksiyonunu kırması prensibiyle çalışır. Elektrik ekipmanları ve kapalı hacimlerde kullanım için uygun olabilir.
Söndürme Sistemi Seçimi:
Doğru söndürme sisteminin seçimi, aşağıdaki faktörlere bağlıdır:
- Yangın Riski: Bulunan yanıcı maddelerin türü, miktarı ve olası yangın senaryoları.
- Uygulama Alanı: Binanın veya korunacak alanın özellikleri (boyut, yükseklik, kullanım amacı vb.).
- Çevresel Faktörler: Sıcaklık, nem, hava akımı gibi koşullar.
- Maliyet: Kurulum, bakım ve işletme maliyetleri.
- İnsan Sağlığı ve Güvenliği: Sistemlerin insan sağlığına etkileri ve güvenli kullanım gereksinimleri.
- Yasal Düzenlemeler ve Standartlar: İlgili yönetmelikler ve standartlar.
- Korunacak Değerler: Hassas ekipman, değerli malzemeler vb.
Söndürme Sistemlerinin Periyodik Kontrol ve Bakımları:
Yangın algılama sistemlerinde olduğu gibi, söndürme sistemlerinin de düzenli olarak kontrol ve bakımlarının yapılması zorunludur. Bu kontroller, sistemin her zaman etkin ve kullanıma hazır durumda olmasını sağlar. Periyodik kontrol ve bakım işlemleri, sistem tipine göre farklılık göstermekle birlikte genel olarak şunları içerir:
- Gözle Kontroller: Basınç göstergelerinin kontrolü, sızıntı olup olmadığının kontrolü, mekanik parçaların durumu, nozulların tıkanıklığı vb.
- Fonksiyonel Testler: Sistemlerin manuel veya otomatik olarak devreye girip girmediğinin test edilmesi.
- Basınç Testleri: Sistem boru hatlarının ve depolama tanklarının basınç dayanımının kontrol edilmesi.
- Miktar Kontrolleri: Söndürücü madde miktarının (su, gaz, köpük, toz vb.) yeterli olup olmadığının kontrol edilmesi.
- Temizlik ve Bakım: Sistem bileşenlerinin temizlenmesi ve gerekli bakım işlemlerinin yapılması.
- Yıllık Bakımlar: Yetkili servisler tarafından detaylı kontrollerin yapılması ve raporlanması.
İstanbul Özelinde Söndürme Sistemleri:
İstanbul’daki binalar için de Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Söndürme sistemlerinin projelendirilmesi, montajı, kontrolü ve bakımı bu yönetmeliğe uygun olarak yapılmalıdır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı da bu konuda denetimler yapmaktadır.
Sonuç olarak, söndürme sistemleri, yangın güvenliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Doğru sistemin seçilmesi, uygun şekilde projelendirilmesi, monte edilmesi ve düzenli olarak bakımının yapılması, yangın riskini önemli ölçüde azaltır ve can ile mal güvenliğini sağlar.
